Kripto para ya da diğer adıyla “coin” bir değişim aracı olarak kullanılan, işlemlerin matematiğin bir dalı olarak kabul edilen “kriptografi” kullanılarak tasarlanmış dijital paralardır.
2009 yılında Bitcoin’in (BTC) piyasaya sürülmesi ile birlikte finansal yatırım alanında yeni bir çığır açıldı. Özelde “Bitcoin” olarak tanımlansa da günümüze kadar 10 binin üzerinde farklı kripto paranın üretilmesi ve üretilmeye devam edilmesi bu sektörün adının artık “Kripto para” olarak değişmesini etkiledi. Kripto paralar, Blockhain teknolojisi kullanılarak alım-satım, transfer ve bozdurma işlemlerinin emir defterlerine kayıt edilmesi ile işleyen bir sürece tabidir.
Yeni Dünya’nın Merkezi: “Kripto Para” Nedir?
Genel olarak yatırımcılar, sadece kripto paraların fiyatlarıyla ilgilenirler. Ancak işi temelinde öğrenerek yapmak ve sağlıklı bir yatırım yaparak kazanç sağlamak isteyenlerin sadece işe “para kazanma” gözüyle bakmamaları gerekir.
Kripto para nedir, özellikleri nelerdir, fiziki paradan farkı nedir, neden günümüzün trendi olmaya başladı, insanlar neden batıyor, yapılan hatalar nelerdir, kripto para alınırken nelere dikkat edilmelidir, kripto para borsası nedir, güvenilir kripto para borsaları hangileridir, hangisinin avantajı diğerlerinden daha fazladır gibi soruların cevabını da en azından asgari düzeyde bilmeleri gerekir. İşte bu yazımız, kripto para ile ilgili öğrenilmesi gereken tüm sorulara cevap niteliğinde bir yazı olacaktır.
Kripto Paraların Temel Özellikleri Nelerdir?
Kripto paraların temelde ortak 6 özelliği vardır. Bunlar;
- Merkeziyetsiz olması,
- İşlem ve sahip kayıtlarının olması
- Yeni arz oluşturma kurallarının olması,
- Sahipliğinin kriptografik tekniklerle sadece sahibince ispat edilebilmesi,
- Paranın sadece sahibinin emriyle değiştirilebiliyor olması,
- Aynı kripto para için birden fazla emir verilse de sadece birinin yerine getirilmesi.
“Merkeziyetsizlik” Nedir?
Kripto paralarla ilgili araştırma yapmaya başladığınız ilk anda özellikleri ile ilgili bilgilerin temelinde “kripto paralar merkeziyetsizdir” tabirini göreceksiniz. Peki, bu kadar çok telaffuz edilen “merkeziyetsizlik” kavramı neyi ifade eder, kripto paraların merkezi bir otoriteye bağlı olmamasının avantajları ve dezavantajları nelerdir?
“Merkezi” ya da “Otorite” Nedir?
Yaşayan her insan bir otoriteye bağlıdır. Çocuk ailesine, aile sülalesine, sülale bulunduğu ülkeye, ülkenin tepesinde ise bir yönetim vardır. Yani biraz daha felsefi yaklaşacak olursak; “her birey bir otoriteye bağlıdır ve tüm otoriteler, bir yönetim tarafından yönetilir” diyebiliriz. Biraz daha basit bir örnek ile “merkezi” ya da “otorite” kavramını açıklayalım;
Sizin bir kredi kartınız var ve içerisinde paranızın olduğundan eminsiniz ancak bir bilgisayar satın almak için bir teknoloji marketine gittiniz, en güzel bilgisayarı seçtiniz ve nihayetinde kasaya gelip kredi kartınızı uzattığınızda, kasiyer “kartınızın limiti yetersiz” dedi. Bu durumda kasiyeri ikna etmeniz ne işe yarar? Hiçbir işe, ATM’ye de gittiğinizi varsayalım burada da bakiyenizin gerçekten “0” olduğunu gördünüz, bunu kimseye anlatamazsınız, çünkü gördüğünüz rakam, bankanın sisteminden tanımlı olarak gördüğünüz rakamdır. Bunun için çözüm üretebileceğini tek yer bankanın kendisidir. Yani bir otoriteden sorunun ne olduğunu anlamaya çalışmanız ve çözüm bulmanız gerekir. Çünkü son olarak gördüğünüz “0” rakamı ya da kasiyerin size “yeterli bakiyeniz yok” demesi, bir otoritenin işlenmesine bağlı olarak “sonuç” olarak değerlendirilir ki bu bir hiyerarşidir.
“Merkeziyetsizlik” Nedir?
“Merkezi” tanımının ne anlama geldiğini öğrendiğimize göre “merkeziyetsizlik” kavramının ne anlama geldiğine geçebiliriz.
Merkeziyetsizlik; bir varlığın ya da nesnenin herhangi bir yere bağlı olmadan “özgün” çalışması demektir. Yani yukarıdaki örnekte yukarıdan-aşağıya(top-down) doğrulama hiyerarşisi varken “merkeziyetsizlik”te ise “yatay karar verme mekanizması” devreye girer. Yani yukarıdaki banka örneğinde olduğu gibi bankayı (merkezi) ikna etmek yerine birkaç insanın paranızın olduğuna kanaat etmesi yeterlidir.
Şöyle de açıklayabiliriz; Bitcoin madenciliği, dünyanın her noktasından yapılabilir. Tek bir kişi kurduğu bir ASIC cihazı ile madencilik yapabilir, bir grup ortaklaşa bir çiftlik kurarak çok sayıdaki madencilik cihazı ile Bitcoin (BTC) üretebilir ve ürettikleri blok başına ödül alabilirler. Buna kimse müdahale edemez. Elektrik enerjisi ve internet enerjisi bedelini karşıladıkları sürece bir sıkıntı olmaz. Tabi devletlerin madencilik ile ilgili aldıkları bir karar varsa elbette bu kurallara da uyulması gerekir. Yani genel itibari ile baktığımızda, itibari paraların üretilmesinde son söz “Merkez Bankası” ya da cumhurbaşkanı onayı olabilir ama merkeziyetsiz çalışan kripto paralarda, söz hakkı sahibi sadece kişinin kendisidir.
Kripto Paraların Genel Özellikleri
Yukarıda saydıklarımız, kripto paraların temel özellikleri idi. Bir de dijital paraların genel özellikleri vardır. Yani her kripto paranın ortak olarak sahip olduğu özellikler. Peki, bunlar nedir?
- Kripto paralar, temelde “elektronik para” olarak adlandırılırlar. Bitcoin, Ethereum, LINk, SHIBA ve aklınıza gelebilecek tüm coinler aynı özelliğe sahiptir. Yani elle tutulur bir değerleri yoktur, sadece online olarak değeri vardır. Yani altın gibi fiziki bir değeri bulunmaz ya da bir dövizcida Amerikan Doları gibi bozdurulmaz.
- Kripto paralar taklit edilemezler. Örneğin TRY, USD, EURO ya da diğer itibari paraların taklitlerinin yapılması gerçeği yansıtmasa da yapılabilir bir şeydir. Ancak kripto paralarda böyle bir durum söz konusu değildir. Muhasebe defterine kayıt edilirler (ledger) bu da güvenliğini en üst düzeye çıkartarak kırılmasını, taklit edilmesi gibi durumları neredeyse imkansız hale getirir. Yani işin özetinde bir kripto paranın değeri, basan bir kurum tarafından itibarsızlaştırılamaz ya da kazayla düşürme gibi bir ihtimal söz konusu değildir.
- Kripto paralar aynı zamanda bir “network” parasıdır. Yani internet ya da bilgisayar ağır gibi ortamlarda üretilirler, alınırlar, satılırlar ya da itibari paraya çevrilirler. Yani yukarıda da ifade ettiğimiz gibi bu paralar altın, gümüş, dolar, Euro gibi eritilemezler ya da bir dövizcide itibari paraya dönüştürülemezler.
- Kripto paraların taşınması fiziki paralar gibi değildir. Örneğin 10 milyon dolar bir paranın kapladığı bir hacim vardır. Örneğin bir çuval bir alana sığabilir. Ama kripto paralar böyle değildir. Donanım cüzdan dediğimiz USB bellek benzeri küçük bir elektronik cihazda, milyarlarca dolar değerindeki kripto paralar kolaylıkla taşınabilirler.
- Bazı kripto paralar, kredi kartı gibi kullanılabilirler. Geçerli olan yerlerde cüzdan koduna para transferi yapılarak alışveriş yapılabilir.
Neden Kripto Para?
Kripto para tartışmaları, Bitcoin’in (BTC) ilk piyasaya sürüldüğü günden bu yana devam eden bir durumdur. Kimine göre “güvenilirdir” kimine göre kesinlikle uzak durulması gereken bir finans alanıdır. Hatta “Bitcoin hakkında en çok uydurulan efsaneler” şeklinde bir arama yaptığınızda çok komik efsaneleri de görebilirsiniz. Ancak bu işin temelinde yer alan ya da kripto paralarla ilgili ciddi anlamda araştırma yapan kişiler, kesinlikle fiziki paralardan daha güvenilir olduklarına inanırlar. Biz de bu görüşteyiz. Peki, neden kripto para?
1- Enflasyona Karşı Korumalıdır
Fiziki paralar, yukarıda da kısaca değindiğimiz gibi belli otoritelere bağlı olarak basılırlar, kullanıcıların varlıkları takip edilir. Ya da daha farklı bir pencereden bakarsak dünyadaki tüm fiziki paralar, enflasyona karşı tehdit altındadırlar. Geçtiğimiz günlerde TRY/USD paritesinde yaşanan büyük dalgalanma, akabinde cumhurbaşkanının açıklaması ile birlikte bir gerilemenin yaşanması, ABD’nin savaşa girmesi ile doların değerinin düşmesi ya da yükselmesi gibi birçok örnek, fiziki paraların enflasyona karşı açık bir hedef olduğunu gösterir.
Kripto paralar ise enflasyona karşı en korunaklı noktalardır. Çünkü enflasyona karşı alınan birtakım önlemler vardır. Örneğin Bitcoin’in (BTC) toplam 21 milyon adet sınırı ile üretilmesi, BNB coinin dönem dönem yakılarak enflasyona karşı dirençli kalmasını sağlamak gibi önlemler, fiziki paralara göre daha güvenilir liman olmalarını etkilemektedir.
2010 yılında neredeyse hiçbir değeri olmayan Bitcoin, günümüzde 50 bin dolar seviyelerinde işlem görmektedir. Elbette kripto paralar da dalgalı bir piyasaya sahiptir ve bu yüzden zaman zaman düşüşlerin yaşandığını görebiliriz. Ancak genel olarak eğilim çizgisine bakıldığında “yukarı yönlü” hareketleri daha sık yaşanmıştır. Bu kripto paraların itibari paraların yaşadığı enflasyon karşısında giderek artan düzeyde popüler bir değer koruma aracı haline gelmesini etkilemektedir.
2- Kripto Paralar Müdahale Edilemezdir
Bankada itibari paranızın bulunması, otoritelerin müdahalesine açık hale gelmesi anlamına gelir. Örneğin siz “faiz karşıtı” bir görüşe sahipsiniz ve bankaya “benim paramla faiz işletme” deseniz bile banka hesabınızda para bulunduğu sürece sizin haberiniz olsun ya da olmasın, bir şekilde banka paranızı kullanır. Tabi ki siz istediğiniz zaman çekebilirsiniz ancak bu paranızın işletilmediği ya da daha açık ifadeyle faiz için kullanılmadığı anlamına gelmez.
Kripto paralar ise müdahale edilemez özelliğe sahiptir. Örneğin 10 BTC değerinde bir varlığınızın olduğunu düşünelim. Bunu ister borsada tutun isterseniz bir donanım cüzdanda tutun, paranızın tasarruf hakkı tamamen size aittir. Hatta donanım cüzdanda sakladığınızda, sadece o paranın varlığı Blockhain ledgerinde yani muhasebe kayıtlarında kalır ama siz onu açığa çıkartmadığınız müddetçe yüz yıllar da geçse kimse müdahale edemez.
3- Kolay Alınıp Satılırlar
USD, TRY ya da diğer itibari paraların alınıp satılabilmesi için kullanılacak iki yöntem vardır. Ya fiziki olarak bir döviz bürosundan bozarsınız ya da banka hesabınızda ise online bankacılık kullanarak bozabilirsiniz.
Kripto paralar tamamen dijital varlıklardır ve alınıp-satılabildiği alanlar internet ortamıdır. Binance, Huobi Global, KuCoin, Gate.io Coinbase, FTX gibi borsalardan anlık olarak alınıp satılabilirler. Kripto para sahibi, ister piyasa fiyatından isterse de istediği bir fiyatı belirleyerek emir girerek kripto parasını anında satabilir.
Kripto Para Nasıl Alınır?
Kripto paralar, alınıp satılabilen dijital varlıklardır. Bunun için oluşturulmuş yüzlerce borsa bulunmaktadır. Tabi kripto paralar sadece borsalardan satın alınmaz. Madencilik “mining” yapılarak da sahip olunabilen varlıklardır.
Borsalardan Kripto Para Nasıl Alınır?
Kripto para borsaları, 2009 yılında Bitcoin’in (BTC) piyasaya sürülmesi ile birlikte alım satımların yapılması için oluşturulan platformladır. Coinbase, Binance, Huobi, Gate.io, KuCoin gibi büyük kripto para borsaları ile yerel hizmet sağlayan BTCTurk, Paribu gibi Türkiye’nin yerli kripto para borsaları da yine kripto para alınabilecek yerlerdir.
Borsalardan kripto para almak için öncelikle üye olunması gerekir. Binance üyelik oluşturarak mesela hızlı bir şekilde kripto para alabilirsiniz ya da diğer borsalarda hesap oluşturarak da yine alım satım yapabilirsiniz.
En Güvenilir Kripto Para Borsaları Hangileridir?
Kripto para piyasasına girmeyi düşünüyorsanız öncelikle yapmanız gereken araştırma, hangi kripto para borsasının güvenilir olduğunu araştırmak olmalıdır. Çünkü kripto para borsaları aynı zamanda varlıklarınızı sakladığınız kasalarınız gibidir. Bu yüzden güvenilir olmaları son derece önemlidir. Peki, en güvenilir kripto para borsaları hangileridir?
Kripto Para Almak Güvenilir mi?
Kripto para yatırımı yapmaya yeni başlayan ya da başlamak isteyenlerin en çok sordukları sorulardan biri de “kripto para almak güvenilir mi?” sorusudur. Peki, bu soruya nasıl bir cevap verilebilir?
Kripto para almak güvenilirdir: eğer kripto para aldığınız borsaya güveniyorsanız, borsa hakkında bilginiz varsa almanızda herhangi bir sakınca yoktur.
Kripto para almak güvenilir değildir: kripto para almak için tercih ettiğiniz borsayı bilmiyorsanız, hakkında bilginiz yoksa ve adı duyulmamış bir borsa ise kesinlikle risk aldığınız anlamına gelir.
Yani kripto para almak güvenilirdir ya da değildir iddiası tamamen kullanılacak borsaya bağlıdır.
Madencilik Nedir?
Madencilik, geleneksel kripto paralarda yapılan bir üretim işlemidir. Bitcoin, Ethereum, Litecoin, Bitcoin Cash, Bitcoin Gold gibi kripto paralar, madencilik yapılarak üretilen geleneksel kripto paralardır. Bitcoin ve türevlerinin üretilmesi için “ASIC cihazı” adı verilen yüksek donanım özelliklerine sahip özel bilgisayarlar kullanılır.
Bilgisayarlar sürekli olarak aktif haldedirler. Kazılan blok başına ödül kazanılır yani Bitcoin ya da madenciliği yapılan kripto para hangisi ise o kazanılır. Ethereum ve ağında çalışan, madenciliği yapılabilen kripto paralar ise GPU destekli yani ekran kartı destekli olarak çalışırlar. Bunların madenciliği için de yine özel olarak tasarlanan ekran kartları ve güçlü ana kartı olan bilgisayarlar tasarlanmıştır. Yine mantık olarak Bitcoin madenciliği ile aynı mantıkta çalışırlar yani oluşturulan blok başına kullanıcıya ödül verilir.
Kripto Para Alınırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?
Kripto para alıp batan çok sayıda insan görmüşsünüzdür. Hatta intihar edenlerin sayısı bile her geçen gün artmaya devam ediyor. Bunun tek bir nedeni vardır, o da kripto paraların nasıl işlediğini, alım-satım yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği hakkında fikir sahibi olmadan işe girmek, borç parayla ya da kredi çekerek kripto para almaktan kaynaklanmaktadır. Eğer doğru şekilde hareket edilerek alım-satım yapılırsa kesinlikle kazanç sağlamak için güzel bir alan olduğunu söyleyebiliriz. Peki, kripto para alırken dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
1- Kulaktan Duyma Bilgilerle Hareket Etmeyin
Çoğu zaman sosyal medya fenomenlerinden ya da “finans” alanının uzağından geçmiş ama söylediği 100 iddiadan bir tanesini tutturan kişiler, başkalarına akıl vermeye başlarlar.
“Bitcoin bir ay sonra kesin 72 bin dolar olur”
“Endeks 15,000’i geçerse varını yokunu sat kripto para al”
“Bu seviyelerden alınmaz”
“Bugün 30,000’in üstünde kalırsak yarın uçar gider…”
Örnekleri çoğaltabiliriz. Bunlar tamamen kişilerin kendilerine göre yaptıkları analizlerdir ve hiçbir şekilde garantisi yoktur. Elbette bu işi bilen ve gerçekten yardımcı olmak isteyenler vardır. Ama şunu kesinlikle unutmamak gerekir; “Bitcoin piyasası kesinlikle birilerinin sözüne bakarak hareket etmez. Arz-talep dengesine göre fiyatı düşer ya da yükselir.”
Elbette teknik analiz kripto para alım satımında önemli bir yere sahiptir ama tek başına bir etken değildir. Temel analiz de aynı şekilde büyük bir etken olsa da kesinlikle tek başına yeterli bir etken değildir. Peki, o zaman kripto paradan nasıl kazanabilirim?
Kripto para ne oyuncaktır, ne kumardır ne de şans-baht işidir. Tamamen ekonomi dalıdır. Ekonomiyi öğrenebilmek için ise gerçekten emek vermek gerekir. Psikoloji yönetimini iyi yapmak, haberleri iyi analiz etmek, teknik analiz bilgisine sahip olmak ve en önemlisi de istikrarlı olmak gerekir.
“İstikrar mı dediniz?”
Evet, “istikrar” tüm etkenleri yok eden en büyük silahtır. Kripto para ya da herhangi bir finans alanına girmeyi düşünüyorsanız öncelikle gireceğiniz alanda ne kadar istikrarlı olduğunuzu test etmeniz gerekir. Bir arsa da satın alabilirsiniz. Örneğin 10 bin TL’ye bir arazi satın aldınız, aradan 1 ay geçti ve arazi aldığınız yer ile ilgili bir dedikodu çıktı ve bu da arazinizin fiyatını 8 bin TL’ye düşürdü. Buradan tutup satarsanız kar mı etmiş olacaksınız? Hayır tabi ki. İki ihtimal var ortada. Eğer çıkan dedikodu gerçek ise zararınızı minimuma indirmiş olurunuz yok dedikodunun aslı yoksa o zaman zarar etmiş olursunuz.
Kripto paralarda da durum farklı değildir. Çıkan her dedikoduya göre hareket etmek, piyasanın hafif düşmesi ile korkuya kapılarak zarardan satış yapmak ya da birilerinin baskısı ile hareket etmek, kesinlikle zarar etmenize neden olacaktır. O zaman nasıl hareket edilmelidir?
Öncelikle ekonomi alanında ciddi araştırmalar yapın, piyasaların hangi etkenlerden etkilendiğini öğrenin, fiyat dalgalanmaları neden gerçekleşir bunun üzerinde eğitim alın ve işi öğrenmeden kesinlikle alım-satım yapmayın. Birkaç defa kar edebilirsiniz “acemi şansı” ile ama uzun vadede kesinlikle zarar edersiniz.
2- Borç Parayla Kripto Para Almayın
Özellikle piyasanın yukarı yönlü olduğu dönemlerde çok fazlasıyla duyuyoruz. Borç parayla kripto para alanlar, kredi çekerek kripto para alanlar, kredi kartı kullanarak kripto para alanlar… Bunların her birinin çok yüksek risk içerdiğini asla aklınızdan çıkartmayın. Neden mi?
Kripto paralar her zaman yükselmezler. Bu alanın bir finans alanı olduğunu ve zaman zaman düşebileceğini kesinlikle unutmayın. Siz kalkıp borç para ya da kredi çekerek kripto para alırsanız devran tersine dönerse o zaman ödeme zamanı geldiğinde aldığınız borcu ödeyemezsiniz bu da sizi psikolojik olarak rahatsız etmeye başlar. Zararda iken satış yapmaya iter ve bu da büyük bir borç bataklığına düşmenize neden olur.
3- Berberde Çizilen Grafiklere İtibar Etmeyin
Dünyada satılması en kolay şey “hayal” satmaktır. Evet, insanlara hayal satmak kadar kolay bir şey yoktur. Özellikle de ekonomik durumu iyi olmayan birine ya da işsiz birine hayal satmak çok daha kolaydır. İş sahibi olmak ya da olmamak, ekonomik olarak iyi bir seviyede olmak ya da olmamak… Bunlar hayatın gerçekleridir ve herkes bir şekilde sıkıntılarla karşı karşıya kalabilir. Ama sıkıntı içerisinde iken gerçeği yansıtmayan vaatlerle kripto para ya da başka bir yatırım aracına girmek kesinlikle doğru değil.
Kulağımıza çok fazlasıyla geliyor “falanca kişi arabasını satıp kripto para aldı ve sonunda battı.” Bunlar gerçekten üzücü şeyler… “Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez” dersiniz ama evdeki hesap çarşıya uymayınca evdeki bulgurdan da olursunuz. Bu yüzden berber koltuğunda tıraş olurken, taksi ile bir yere giderken ya da insanların sözlerine kulak misafiri olurken “diyorlar ki bu hafta HOT alanlar köşe olacak” dedikodularına kapılarak varızını yokunuzu bu işe yatırmayın, pişman olursunuz.
4- Yüksek Vaatlerden Uzak Durun
Yeni bir finans alanı olarak kripto para alanına girebilirsiniz hatta girmenizi kesinlikle öneririz. Ama bu işi yaparken yukarıda da bahsettiğimiz gibi işin nasıl yapılacağını öğrenin, kendinizi hazır hissettiğinizde kaybettiğinizde üzülmeyeceğiniz küçük paralarla kendinizi test edin, daha sonra kademeli olarak yatırımınızı arttırabilirsiniz.
Sosyal medya ve özellikle de Telegram kanallarının yaygınlaşması ile birlikte çoğu insanın kripto para ticaretinde battığını görebiliyoruz. Bunun tek nedeni “yüksek vaatler” ve buna kanma gereksinimi duymaktır. Dediğimiz gibi hayal satmak çok kolaydır, vaatlerde bulunmak daha kolaydır. Ama işin sonunda zarar ederseniz üzülen tek kişi siz olursunuz.
5- Sermayenizin Tamamı ile Kripto Para Almayın
Kripto para yatırımında en çok yapılan hatalardan biri de tüm sermaye ile kripto para alınmasıdır. Bu durum da kesinlikle doğru bir şey değildir. Nakit para ihtiyacı herkes için vardır ve tüm sermayenizi bir alana yatırırsanız ihtiyacınız olduğu anda para bulmak için zararda da olsanız satmak zorunda kalacaksınız. Bu yüzden sermayenizin size lazım olmayacak kısmı kadar yatırım yapmanız daha doğru olacaktır.
